نویاب؛ اعظم محبی: گلستان به سبب شرایط خاص جغرافیایی، اقلیمی و توپوگرافی از مناطق کوهستانی و خوش آب و هوای زیادی برخوردار بوده که از آن جمله می‌توان به درازنو، زیارت، دهنه محمد آباد، زرین گل و رامیان اشاره کرد؛ مناطقی که ده‌ها روستای ییلاقی را در دل خود جای داده است.
در گذشته، هر یک از این روستاها به فراخور وضعیت فرهنگی و شیوه زندگی مردم، دارای بافت سنتی خاص بودند، بام‌هایی با سفالینه‌های سرخ و یا پوشش گیاهی که چشم اندازه بدیعی خلق می‌کرد. در و پنجره‌های چوبی و پرچین‌هایی با استفاده از سرشاخه‌های درختان از دیگر مناظر بافت‌های مسکونی روستاهای ییلاقی استان بود.
اما با گسترش راه‌های مواصلاتی و اشتیاق روزافزون افراد متمول غیربومی برای ساخت و احداث ویلا در این مناطق خوش آب و هوا، چشم اندازهای این روستاها دگرگون شده و شاهد رشد آپارتمان‌های چند طبقه با نماهای غیربومی، دیوارهایی با نرده‌های فولادی مرتفع، در و پنجره‌هایی به اشکال مختلف و البته سقف‌های رنگی هستیم که در وهله نخست فرهنگ و سنت روستا را مورد هجمه قرار داده است.
شاید در نگاه اول، وجود ساختمان‌های شیک و مجلل از توسعه و شکوفایی روستا خبر دهد اما واقعیت آن است که ظهور و بروز قارچ‌گونه این بناهای ناهمگون اصالت و هویت روستاها و جوامع روستایی را به تاراج می‌برد.
«فرهنگ» و «سنت» به عنوان سرمایه و گنجینه معنوی مناطق روستایی در سال‌های اخیر خسارات زیادی دیده است، هرچند اجرای طرح‌های هادی، نماد تلاش‌های دستگاه‌های اجرایی برای حفظ فرهنگ و سنت روستا بوده اما نبود نظارت کافی بر نحوه ساخت و سازها، هویت روستا را نشانه رفته است.
کارشناسان معتقد هستند هرچند گردشگری روستایی باید به عنوان پیشران توسعه و پیشرفت مورد حمایت قرار بگیرد اما باید ساختار و چارچوب‌های فرهنگی مناسبی تهیه کرد تا هرگونه طرح و پروژه عمرانی گردشگری در مناطق ییلاقی و گردشگری با پیوست‌های فرهنگی خاص خود همراه باشد؛ پیوست‌هایی که در آن ملاحظات ساختاری و معماری روستاها منظور شود.
تخریب چشم انداز روستا
یکی از از اهالی روستای خلیندره علی آبادکتول به نویاب گفت: با تغییر ذائقه مردم و همچنین میل به تجمل گرایی، شکل ساخت و سازها در روستا تغییر کرده و بافت قدیمی خود را از دست داده است.
افراد سودجو با ساخت خانه‌های چندین طبقه چشم انداز روستا را تخریب می‌کنندمحمدرضا مزیدی افزود: روزگاری روستا از خانه‌های گلی و با ملات سنگی و چوب و سقف‌هایی با پوشش جنگلی و حلب ساخته می‌شد اما هم اکنون روستا به شکل رنگین کمانی در آمده که در آن از ایرانیت‌هایی با رنگ‌های گوناگون استفاده می‌شود.
وی گفت: اما غافل از اینکه گردشگران به طبیعت بکر منطقه و معماری سنتی آن راغب تر هستند زیرا این شیوه ساخت و ساز در شهرها هم وجود دارد.
مزیدی عنوان کرد: ساخت آپارتمان چند طبقه با فلسفه شکل گیری روستا در تناقض است و متأسفانه افراد و سودجو بدون توجه به ملاحظات فرهنگی با ساخت واحدهای بلندمرتبه چشم انداز روستا را تخریب کردند.
نماهای جدید به هویت روستا آسیب می‌زند
در خصوص روستاهای هدف گردشگری و ثبت ملی به سراغ اداره کل میراث فرهنگی گلستان رفتیم، سارا اخوت، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان در این خصوص به خبرنگار نویاب گفت: نظارت معاونت میراث فرهنگی، بر روستاهایی بوده که بافت تاریخی ثبت شده داشته در غیر این صورت نمی‌توانیم در حوزه ساخت و ساز روستاها ورود کنیم.
اخوت افزود: روستاهای زیارت، شاهکوه و فارسیان سه روستای ثبت ملی گلستان هستند که ساخت و سازها در آنها طبق ضوابط باید انجام شود.
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گلستان هم به خبرنگار نویاب گفت: اگر بنایی از مصادیق گردشگری باشد مانند اقامتگاه بومگردی و غیره، سازوکار و ضوابطی دارد که باید آن را رعایت کرد تا بافت و اصالت روستا حفظ شود و اگر خارج از مصادیق گردشگری مانند خانه مسکونی و غیره باشد، میراث فرهنگی نمی‌تواند به آن ورود کند.
یاسر قندهاری افزود: بارها به دهیاران و بخشداران توصیه شده که سعی کنند به سمت و سویی بروند که بافت روستا حفظ و نماهای جدید به بافت آسیب نرساند.
قندهاری گفت: در روستاها شایسته نیست که از نماهایی همچون رومی استفاده شود و این مسأله به بافت روستا آسیب زده و زیبایی هم ندارد.
وی متذکر شد: بافت و نما از جذابیت‌ها و اصالت روستا بوده و باید آن را حفظ کرد و به سمت و سویی برویم که نماها یکنواخت باشد و در سال‌های آتی روستا جذابیت خود را از دست ندهد.
تیپ مشخص برای ساخت و ساز روستاها وجود ندارد
مدیرکل دفتر امور روستایی و شوراهای گلستان هم در این خصوص به خبرنگار نویاب گفت: دهیاری‌ها مرجع صدور پروانه بوده و ضابطه و نوع ساخت و ساز (تراکم و سطح اشغال) را بنیاد مسکن مشخص می‌کند که آن هم براساس درخواست مالک اتفاق می‌افتد.
سیدکمال محب حسینی افزود: ما دستورالعمل خاصی مبنی بر اینکه سقف خانه‌ها به چه رنگ باشد و نما با چه شمایلی ساخته شود، نداشته و روستاهای ما هم یک تیپ مشخص ندارند.
وی بیان کرد: در برخی از روستاهای هدف گردشگری یا دارای بافت تاریخی، شاهد ساخت خانه‌های هفت طبقه و یا کمتر هستیم که این امر معماری سنتی را تغییر می‌دهد و روستاها را به شهرهای بسیار کوچک تبدیل می‌کند.
محب حسینی با اشاره به برگزاری نشست‌هایی در این زمینه، گفت: در روستاها و شهرها استان، ارزش افزوده و قیمت زمین بالا است، مالک با آینده نگری تلاش می‌کند خانه دو طبقه ساخته تا بهره برداری بالایی کند.
وی افزود: غالباً اشخاص خرده مالک بوده لذا تمایل دارند خانه دو طبقه ساخته و شکل روستاها تغییر کرده است.
محب حسینی گفت: به بنیاد مسکن پیشنهاد دادیم که برای هر روستا یک تیپ ساخت و ساز در نظر گرفته شود، به عنوان مثال در برخی از مناطق از نمای کاهگل استفاده شده تا کالبد روستا حفظ شود.
طبق گفته وی در گلستان هزار و ۵۲ روستا، آبادی و نقطه جمعیتی وجود دارد که ۹۲۰ روستا دارای دهیار هستند.
نمی‌توان مالک را الزام به نمای خاص کرد
مدیرکل بنیاد مسکن گلستان هم در این خصوص به خبرنگار نویاب گفت: در ساخت و سازهای روستایی به جز بافت‌های با ارزش اعمال سلیقه مالک مهم بوده و نمی‌توان آنها را الزام به اجرای برخی نماها کرد.
سید محمد حسینی افزود: در ضلع شمال و شرق استان بیشتر خانه‌ها تخت بام بوده که از آن برای خشک کردن محصولات کشاورزی و غیره استفاده می‌کردند.
وی گفت: در ضلع جنوبی و غرب و شمال غرب هم سقف شیروانی بوده اما با پیشرفت تکنولوژی و به دلیل سختی تعمیر و نگهداری از طرح سفال استفاده می‌شود.
حسینی ادامه داد: برای فرهنگ سازی در بخش دولتی، ساخت و سازها حتماً مطابق با بافت بومی خواهد بود اما در بخش خودمالک نمی‌توان افراد را مجبور به استفاده از یک نوع نما کرد.
وی افزود: می‌توان از گلماش و آجرهای قدیم برای ساخت و ساز استفاده کرد اما امروز شاهد آن هستیم که نمای رومی، سرامیک و غیره جای آن را گرفته و مرجع صدور پروانه هم نمی‌تواند به لحاظ قانونی به آنها پایان کار ندهد.
حسینی با تاکید بر حفظ میراث قدیمی، گفت: در طراحی داخلی هم حتی باید این مسأله رعایت شود اما این امر نیازمند نگاه کشوری و ملی بوده و به غیر از بهسازی بافت‌های فرسوده که ۳۰۰ روستا در کشور است در بقیه، براساس سلیقه مالک طراحی انجام می‌شود.
به گزارش خبرنگار نویاب، یقیناً وجود آب و هوای خوش، چشم اندازهای طبیعی، جنگل‌های سرسبز و آبشارها و چشمه سارهای بی نظیر در مناطق روستای گلستان پتانسیلی ارزشمند است که می‌تواند زمینه توسعه گردشگری روستایی و افزایش درآمد بومیان را فراهم کند اما لازمه آن این است که تمام مؤلفه‌های ساختاری مورد نظر در آن لحاظ شود.
برای جلوگیری از دست اندازی به بافت تاریخی و قدیمی باید همه نهادهای متولی از جمله میراث فرهنگی، بنیاد مسکن و دهیاری‌ها و بخشداری‌ها دخالت جدی در این زمینه داشته باشند.
