مریم بزی- نویاب: جاجیم بافی هنری است که از دیرباز در گلستان رواج دارد، زنان و دختران این سرزمین از گذشته های دور احساس خود را با تارو پود جاجیم گره می زدند. شاید همین وجود احساس در بافت جاجیم است که هنر اهالی روستای زیارت را در گستره ملی و بین از مللی برجسته کرده است.
جاجیم بافی هنری است که در روستای زیارت از نسلی به نسل دیگر منتقل شد؛ حاصل این استمرار معرفی دست بافته های اهالی روستا در گستره ملی و بین المللی است. این هنر کهن مردم روستا که می رفت تا به فراموشی سپرده شود، چندی پیش توسط یک هنرمند و کارآفرین گلستانی با نام «میترا بی باکیان» احیا شده و دوباره به منصه ظهور گذاشته شد تاجاییکه در حال حاضر بیش از ۱۰۰ زن جاجیم باف در این روستا مشغول فعالیت هستند.
این کارآفرین گلستانی از جمله کسانی است که توانست صنعت جاجیم‌بافی اصیل را در گرگان و روستای زیارت دوباره زنده کند، او از سال ۸۷ به دلیل علاقه بسیار زیادی که به تولید جاجیم داشت، کار را با حضور یکی از بافنده‌های این روستا آغاز کرد اما تلاش و پشتکار این بانوی هنرمند باعث شد تا اکنون حدود ۵۵ بافنده سرذوق آمده و از بافت جاجیم مانند گذشته لذت ببرند. در این مصاحبه بی باکیان برایمان بیشتر از انگیزه و فعالیت هایش توضیح می دهد.
* چه مشکلاتی بر سر راه تولید جاجیم در استان وجود دارد؟
بزرگترین مشکل تولید کنندگان فرش، گلیم و جاجیم در گلستان تهیه پشم است، در حال حاضر استان‌هایی مانند کردستان، تبریز، اصفهان و مشهد به دلیل اینکه فعالیت‌های کارخانه‌های پشم‌ریسی آنها زیاد است، معمولاً پشم مرغوبی را نیز تولید می‌کنند و این امر باعث شده تا انحصاری کار کنند و قیمت این محصول را طبق نظر خودشان بالا ببرند.
بزرگترین مشکل تولید کنندگان فرش، گلیم و جاجیم در گلستان تهیه پشم است
به عنوان مثال در سال‌های گذشته هر کیلو پشم را با قیمت ۲۰ هزار تومان خریداری می‌شد ولی هم اکنون حدود ۱۵۰ تا ۱۷۰ هزار تومان باید برای هر کیلو پشم پرداخت کنیم حتی در جلسه‌ای که با استاندار سابق داشتیم، برای راه اندازی کارگاه تولید پشم در استان قول‌هایی به ما دادند که متاسفانه تا مرحله عمل، فاصله زیادی است. دور ریز پشم در گلستان به دلیل اینکه کارخانه خاصی در این زمینه وجود ندارد، بسیار زیاد است و این در حالی است که سالانه بودجه زیادی را برای خرید از استان‌های دیگر از گلستان خارج می‌کنیم، در صورتی که می‌توان همان بودجه را در استان خود به کار بگیریم.
مدت‌ها پیش به منظور راه اندازی کارگاه پشم‌ریسی، زمینی را در سعدآباد گرگان خریداری کردم، ولی متاسفانه همچنان منتظر تامین آب و برق آن هستم ولی هنوز به نتیجه‌ای نرسیدم، حتی فرماندار گرگان نیز از آن بازدیدی داشتند و زمانی موضوع تامین آب و برق را مطرح کردم، ایشان هیچ حمایتی از این کار نکردند و حتی عنوان کردند به هیچ عنوان در اولویت کارهای ما قرار ندارد متاسفانه در حوزه بیمه افراد زیر نظر صنایع دستی مشکلاتی وجود دارد، چرا که اکثر بافنده‌ها در قالب کارگاه کار نمی‌کنند، و بر همین اساس سازمان تامین اجتماعی بیمه آنها را قطع کرده است.
* ارزش افزوده تولید جاجیم نسبت به سال‌های گذشته چه تغییری کرده است؟
به دلیل مشکلات اقتصادی و همچنین حفظ کار و بافنده‌ها میزان ارزش افزوده ما خیلی کم و تقریباً با هزینه تولید برابر است، در واقع برای من خیلی مهم است که مجموعه‌ای که به سختی راه اندازی کرده را حفظ کنم در ایام کرونا نیز به دلیل مشکلات تورم و اقتصاد فروش خیلی کم بوده است، چرا گرایش مردم به جاجیم خیلی کم شده و آن را تقریباً از سبد خانوار خود حذف کرده‌اند، معمولاً بیشترین میزان فروش ما برای همایش‌ها و ادارات بود که در حال حاضر به دلیل کرونا همایش‌ها تعطیل و ادارات هم خرید زیادی ندارند.
* مهمترین موانع ایجاد کارگاه جاجیم بافی را چه می دانید؟
یکی از مسائلی که باعث شده هنرمندان جاجیم بافی خودشان کار کنند و کارگاه نداشته باشند این است که با افتتاح کارگاه بازدهی کار پایین می‌آید، چه بسا افرادی بودند که اقدام به راه اندازی کارگاه در روستای زیارت کردند، ولی در کارشان موفق نشدند استان گلستان، بخصوص روستای زیارت ظرفیت‌های بسیار زیادی برای تولید جاجیم دارد اما در گذشته به دلیل سوءاستفاده برخی تاجران، معمولاً دستمزد بسیار کمی، به بافندگان داده می‌شد و همین امر باعث شد تا اهالی روستا رغبتی به بافت نداشته باشند.
* سالانه چه میزان تولید دارید؟
تولید جاجیم معمولاً در فصل زمستان بیشتر از تابستان است، در زمستان ماهانه یک هزار متر و تابستان تقریباً نصف این رقم در ماه تولید داریم در کل جاجیم را بر حسب نیازمان تولید می‌کنیم، قبلاً در اندازه ۶۰ در یک متر برای پشتی، بافته می‌شد، اما در حال حاضر در اندازه‌های متفاوت بر اساس درخواست مشتریان و بر اساس طرح‌های جدید و به روز بافته می‌شود.
با افتتاح کارگاه بازدهی کار پایین می‌آید
متاسفانه در گذشته برای بافت جاجیم تولید کنندگان به سمت نخ اکرولیک رفته بودند که باعث آسیب‌های زیادی به سلامت بافنده‌ها می‌شد درحالی که ما از ابتدای سعی کردیه ایم که با ن های طبیعی کار کنیم. که خطری برای سلامت بافنده ندارد.
* بیشتر به چه کشورهایی جاجیم صادر می‌شود؟
معمولاً ما به طور غیر مستقیم و با کمک واسطه‌ها به کشورهایی همچون آلمان، آمریکا، سوئد و کانادا جاجیم زیارت را صادر می‌کنیم، البته یک مدت به چین هم ارسال شد که استقبال چندانی نشد بیشترین طرفداران جاجیم زیارت آلمان و آمریکا هستند، البته تلاش می‌کنیم تا با رایزنی‌هایی که با این دو کشور انجام می‌دهیم، بتوانیم در آینده نزدیک خودمان به صورت مستقیم صادرات داشته باشیم. در داخل کشور هم یزد و مشهد از جمله استان‌هایی هستند که علاقمند به خرید جاجیم زیارت هستند.
به دلیل اینکه جاجیم زیارت دارای طرح‌های خاصی است، معمولاً به تعداد زیاد تولید و صادر نمی‌شود. به طوری که صادرات در ماه به حدود ۱۰۰ متر می‌رسد ولی تلاش خواهیم کرد تا بتوانیم با توسعه کار و رایزنی‌هایی که انجام می‌دهیم میزان تولید و صادرات افزایش یابد متاسفانه در گذشته تاجران فرش و جاجیم به گونه‌ای قرارداد می‌بستند که نامی از جاجیم زیارت نباشد، و همین کارها را با نام جاجیم «آلاش» استان مازندران به نمایشگاه‌های مختلف از جمله نمایشگاه «دموتکس» آلمان بردند و توانستند رتبه برتر را کسب کنند.
از زمانی که من این کار را آغاز کردم، تلاش کردم تا جاجیم را با نام زیارت در کشورهای متقاضی معرفی کنم. جاجیم‌های تولید شده در سطح کشور به صورت «تارنما» بافته می‌شوند، ولی محصول زیارت به صورت «پودنما» بافته می‌شود، که البته غیر از زیارت «آلاش در مازندران» نیز در گذشته‌های دور این جاجیم را تولید می‌کرد.
خوشبختانه با تلاش‌هایی که انجام شد توانستم در سال ۹۴ موفق به کسب نشان ملی، سال ۹۵ مهر اصالت، سال ۹۸ در شورای عالی جهانی بین ۲۰ کشور رتبه برتر را کسب کرده و همچنین در سال ۹۹ مجدداً نشان ملی را دریافت کنیم با معرفی این محصول، جاجیم روستای زیارت معرفی و ثبت شد اقدامی که باعث شد تا روستای زیارت را به نام روستای ملی جاجیم‌بافی در کشور معرفی کنند.
