نویاب؛ اعظم محبی: گلستان به سبب واقع شدن در اقلیم مرطوب شمالی چند صد هزار هکتار جنگل پهن برگ هیرکانی دارد؛ جنگل‌هایی که در زمره گنجینه‌های ملی محسوب می‌شود و تحت عنوان میراث طبیعی در یونسکو به ثبت رسیده است.
افرا، بلوط، توسکا، سرخدار و ممرز از جمله گونه‌های تشکیل دهنده جنگل‌های هیرکانی بوده که هر یک علاوه بر زیبایی‌های منحصر به فرد، ارزش زیستی فراوانی هم دارند.
رویشگاه‌های طبیعی جهان اعم از مرتع و جنگل از تبعات آفات و بیماری‌ها در امان نبوده و جنگل‌های گلستان هم دچار این امراض شده و هم اکنون در وضعیت مطلوبی قرار ندارند.
شیوع انواع آفات در سالیان اخیر در گلستان افزایش یافته و بخش قابل توجهی از انواع گونه‌های جنگلی به ویژه جنگل‌های واقع در زیستگاه‌های ارزشمند محیط زیستی مانند «پارک ملی گلستان» و «منطقه حفاظت شده جهان نما» گرفتار انواع بیماری‌ها هستند. خزان زودرس و خشک و پوسیدگی درختان در این مناطق از جمله نشانه‌ها یکه تازی آفات است.
هرچند ادارات متولی، اقداماتی در راستای مهار و کنترل آفات انجام دادند اما این عملیات مکانیکی یا بیولوژیکی در قیاس با میزان مساحت گرفتار چندان اثربخش نبوده است.
بی توجهی به هشدار کارشناسان در خصوص ضرورت ترسیم راهبرد بلندمدت برای مقابله با این بیماری‌ها از دلایل رشد روزافزون آفات و بیماری جنگل‌های هیرکانی به ویژه پارک ملی گلستان و منطقه حفاظت شده جهان نما است.
هرچند وقوع خشکسالی و نبود اعتبار کافی از جمله دلایلی است که مدیران بخش منابع طبیعی و محیط زیست به آن استناد می‌کنند اما مهم‌تر از آن، مقوله بی برنامگی در مواجهه با این آفات است و این امر مهم‌ترین سرمایه گلستان را در معرض آسیب جدی قرار داده است.
حیات وحش متأثر از شرایط زیستی درختان
یک کارشناس جنگلداری در این خصوص به خبرنگار نویاب گفت: صیانت از جنگل‌ها در برابر بیماری و آفات، فقط کمک به سرسبزی درختان جنگلی نیست زیرا با توجه به کارکردهای مختلف این رویشگاه‌ها، حفظ توالی زیستی زیستمندان منطقه هم در گرو سلامتی جنگل‌ها است.
قاسم آذریان ادامه داد از بین رفتن یا آسیب دیدن جنگل‌ها هیرکانی حیات وحش استان را هم تهدید می‌کند زیرا در هرم غذایی بسیاری از پستانداران و سایر جانوران پوشش گیاهی جنگلی به ویژه گونه‌های زیراشکوب نقش اساسی بازی می‌کند.
وی توضیح داد: در برابر آفات و بیماری‌ها شاید در وهله نخست منابع طبیعی متولی اصلی محسوب شود اما کارکرد درختان جنگل و تأثیر آن بر هرم‌های زیستی به نحوی است که باید محیط زیست پرچمدار دفاع و مراقبت از جنگل باشد زیرا در صورت نابودی درختان شاهد مهاجرت گسترده حیات وحش و در درجات شدیدتر، شاهد مرگ حیوانات ارزشمند خواهیم بود.
متفاوت بودن مقابله با آفات در جنگل‌ها
یکی از مراکزی که اقدامات پژوهشی برای مقابله با آفات جنگل‌ها انجام می‌دهد، مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی است لذا در این خصوص با عضو هیئت علمی این مرکز در گلستان گفتگو کردیم، سعید شعبانی به خبرنگار نویاب گفت: تغییر اقلیم و افزایش دما، ضمن تضعیف درختان و ایجاد تنش در آنها، شرایط توسعه آفات و بیماری را فراهم می‌کند.
کانون بیماری زغالی بلوط جنگل هاب قرق و دلند استشعبانی افزود: در گلستان طی این سال‌ها با آفاتی مانند ابریشم باف ناجور، بلایت شمشاد، آفت پروانه برگخوار، شب پره شمشاد، فتیله نارنجی ممرز و ذغالی بلوط مواجه بودیم.
وی با اشاره به متفاوت بودن مبارزه با این آفات در جنگل با سایر مناطق، گفت: بر طبق همین اصل، بیشتر تمرکز محققان ما در مرکز تحقیقات و بخش اجرا در مبارزه با این آفات، بکارگیری روش‌های مبارزه بیولوژیک یا مبارزات مکانیکی است.
شعبانی عنوان کرد: در یکی دو سال گذشته بیشترین چالش در استان سه آفت و بیماری ابریشم باف ناجور، شب پره شمشاد و ذغالی بلوط بوده است.
وی با اشاره به طغیان آفت ابریشم باف ناجور در دو هزار هکتار از مناطق جنگلی علی آباد، گفت: با توجه به تجربیات سال گذشته روش مکانیکی و جمع آوری بسته‌های تخم آفات یکی از بهترین روش‌ها در مبارزه با این آفت است، همان طور که اداره کل منابع طبیعی گلستان در سال ۱۳۹۸ با جمع آوری ۴۰۰ کیلوگرم در ۶۰ هکتار از جنگل‌های منطقه شاه پسند بندرگز باعث کنترل بیماری شد.
شعبانی اضافه کرد: البته این آفت کنترل کننده‌های طبیعی اعم از مگس و سوسک دارد که توانسته کمک شایانی در جلوگیری از شیوع این آفت در برخی از سال‌ها داشته باشد.
وی گفت: بیماری زغالی بلوط یکی دیگر از چالش‌ها در سال‌های اخیر در گلستان بوده که مناطق قرق و دلند، کانون اصلی این بیماری در گلستان هستند.
۲۰۰۰ هکتار از جنگل‌ها دچار آفت ابریشم باف ناجور
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گلستان هم در این خصوص به خبرنگار نویاب گفت: حدود دو هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی گلستان دچار آفت ابریشم باف ناجور و ۸۰ هکتار هم دچار آفت دچار شبپره شمشاد هستند که ابریشم باف ناجور در دهنه محمد آباد علی آبادکتول و شب پره در بندرگز، گونه‌ها را درگیر کرده است.
حمید سلامتی در خصوص اعتبارات هم توضیح داد: امسال برای مقابله با شب پره شمشاد ۷۰۰ میلیون تومان پیش بینی شده که هنوز مصوب نشده است.
طبق گفته وی در سال جاری تاکنون ۲۰۰ میلیون تومان برای مقابله با شب پره شمشاد هزینه شده و عدد صرف شده در سال گذشته ۷۰۰ میلیون تومان بوده است.
سلامتی توضیح داد: ابریشم باف ناجور اکثر گونه‌های جنگلی را درگیر کرده و آفتی برگ خوار است و درختان بدون برگ شده و بعد از دوره آفت، دوباره سبز می‌شوند.
وی گفت: علت طغیان ابریشم باف ناجور بالارفتن دما و پایین آمدن رطوبت است ولی دلایل دیگری از جمله کاهش جمعیت دشمنان طبیعی هم نقش داشته و معمولاً هم در محلی که درختان بلوط باشند، بیشتر طغیان می‌کند.
طبق گفته سلامتی ابریشم باف ناجور اواسط اردیبهشت فعال شده و تا اواخر تیرماه خسارت وارد می‌کند.
وی عنوان کرد: یکی دیگر از آفات، زغال بلوط است که ۱۵۰ هکتار از اراضی پارک جنگلی قرق را درگیر خود کرده و در سایر مناطق جنگلی استان هم وجود دارد.
پیگیری اعتبارات از ۲ محل ملی و استانی
برای آگاهی از اقدامات محیط زیست در عرصه‌های حفاظت شده و پارک ملی گلستان با معاون فنی محیط زیست گلستان گفتگو کردیم، وحید خبرآبادی به خبرنگار نویاب گفت: در سال ۱۳۹۹، آفات و بیماری‌ها را به عنوان پایلوت در پهنه‌های آلوده در دو نقطه پارک ملی گلستان و منطقه حفاظت شده جهان‌نما با همکاری دانشگاه منابع طبیعی گرگان بررسی کردیم.
وی افزود: در این پروژه ۵۴۵ خوشه در پارک ملی و ۱۱۰ خوشه در جهان‌نما به صورت میدانی نمونه برداری و بررسی شدند.
خیرآبادی گفت: در این مطالعه در مجموع ۱۹ گونه قارچ شناسایی شد که بیشتر شامل قارچ زغالی بلوط، فتیله نارنجی، لکه برگی و سفیدک سطحی درختان بوده و درختانی همچون بلوط، بلند مازو، ممرز، ملچ، اوجا، افرا، ون و نمدار در معرض آسیب قرار داشتند.
خیرآبادی افزود: ۹ گونه آفت شامل پروانه ابریشم باف ناجور، پروانه خالدار زمستانه، پروانه برگ خوار زمستانه، پروانه برگخوار بلوط، کک درختان کچف، کرم جوانه خوار بلوط، پروانه دم قهوه‌ای، سوسک برگخوار در توسکا، شپشک پنبه‌ای در راش، دیده و ۶ گونه قارچ سم اسبی شناسایی شد.
وی در خصوص میزان خسارت هم گفت: بیشترین منطقه قرمز در پارک ملی گلستان با ۷۲ هکتار آلودگی و جهان نما با ۵۳ هکتار آفت زدگی است که نیاز به اقدام فوری داشته تا عامل آفت توسعه نیابد.
خیرآبادی بیان کرد: بعد از انجام مطالعات، جلساتی در استان با منابع طبیعی برگزار و بازدید مشترکی هم داشتیم که در نهایت مقرر شد برای کانون‌های قرمز بیماری در سال جاری بودجه گذاشته شود که از دو محل استانی (پنج میلیارد تومان) و ملی (۵۰۰ میلیون تومان) خواهد بود.
معاون فنی محیط زیست گلستان گفت: مقابله با این بیماری‌ها کار مستمر بوده و برنامه پنج ساله دارد و بخش به بخش تأمین اعتبار می‌شود.
خیرآبادی با توضیح اینکه آفات باعث خشک شدن گیاه شده و علت ثانویه آتش‌سوزی در جنگل‌ها است، افزود: طبق بررسی‌ها بسیاری از حریق‌هایی که در این مناطق اتفاق افتاده منطبق بر نقاطی است که جزو پهنه‌های آلوده هستند.
به گزارش خبرنگار نویاب، تن رنجور جنگل‌های گلستان متأثر از بسیاری حوادث، دیگر تاب ایستادگی مقابل آفات و بیماری‌ها را نداشته لذا ضرورت دارد طرح جامع مقابله با این آفات، تدوین شود و تعلل و تأخیر در این امر، خسارات غیرقابل جبرانی را در پی خواهد داشت.
