نجمه جهانتیغ؛ نویاب: سنگ‌های طبیعی از دیرباز در معماری به دلیل استحکام، زیبایی و دوام بالا مورد استفاده قرار گرفته‌اند. این سنگ‌ها نه تنها در زیباسازی فضاها نقش دارند، بلکه به کاهش مصرف کربن در پروژه‌های ساختمانی کمک می‌کنند. استفاده از سنگ‌های طبیعی می‌تواند در برندسازی و ایجاد هویت خاص برای ساختمان‌ها تأثیرگذار باشد، زیرا هر نوع سنگ از ویژگی‌های خاص منطقه استخراج خود برخوردار است.
با این حال، چالش‌هایی مانند هزینه‌های بالا، مشکلات فرآوری و تاثیرات منفی استخراج معادن وجود دارد. همچنین، برای آینده معدنکاری، آموزش منابع انسانی، بهبود ایمنی و استفاده از فناوری‌های نوین در استخراج و فرآوری سنگ‌ها ضروری است تا صنعت سنگ به سمت پایداری و کاهش اثرات زیست‌محیطی حرکت کند. خبرنگار نویاب گفتگویی با زیبا یزدانی دبیر انجمن سنگ ایران داشته که مشروح آن را در ادامه می خوانید.
نقش سنگ‌های طبیعی در معماری، زیبایی، برند سازی، ماندگاری و کاهش مصرف کربن پروژه‌های ساختمانی چیست؟
سنگ‌های طبیعی به دلیل تنوع رنگ، بافت و الگوهای منحصربه‌فرد، انتخابی محبوب در معماری هستند، استفاده از سنگ در نمای خارجی و داخلی، حس اصالت، شکوه و طبیعت را به فضا می‌بخشد.سنگهایی مانند مرمر،مرمریت، گرانیت، تراورتن در پروژه‌های لوکس و کلاسیک، جلوه‌ای بی‌نظیر ایجاد می‌کنند که چشمان هر بیننده را خیره می کنند.
استفاده از سنگ‌های خاص و باکیفیت، هویت بصری و ارزش برند یک پروژه ساختمانی را افزایش میدهد و بسیاری از معماران از سنگ‌های طبیعی برای تمایز پروژه‌های خود و ایجاد حس ماندگاری و لوکس بودن استفاده می‌کنند.در بناهای نمادین و پروژه‌های خاص، سنگ‌های کمیاب و خاص بخشی از DNA برند معماری هستند.
سنگ‌های طبیعی مقاومت بالایی در برابر فرسایش، شرایط آب‌وهوایی سخت و ضربه دارند.برخلاف بسیاری از مواد مصنوعی، سنگ‌های طبیعی قدمت طولانی داشته و به مرور زمان کیفیت خود را حفظ می‌کنند .این ویژگی باعث کاهش نیاز به تعمیر و جایگزینی شده و هزینه‌های نگهداری را کاهش میدهد. فرایند تولید سنگ‌های طبیعی نسبت به مصالح مصنوعی مانند بتن و فولاد، انرژی کمتری مصرف می‌کند و انتشار کربن کمتری دارد.سنگ‌های طبیعی در مقایسه با مواد شیمیایی و ترکیبی، فاقد مواد سمی بوده و به محیط زیست آسیب نمی‌رسانند.همچنین امکان بازیافت و استفاده مجدد از سنگ‌های طبیعی، به پایداری محیط زیستی کمک می‌کند.
بنابراین، سنگ‌های طبیعی یک گزینه پایدار، زیبا و ماندگار برای پروژه‌های معماری هستند که علاوه بر افزایش جذابیت بصری و برندسازی، به کاهش اثرات زیست‌محیطی نیز کمک می‌کنند. انتخاب هوشمندانه سنگ‌های طبیعی ارزش پروژه را در طول زمان حفظ کرده و باعث تمایز آن در صنعت ساختمان می شود.
مهم‌ترین چالش‌های استفاده از سنگ‌های طبیعی در طراحی و ساخت ساختمان‌ها چیست؟
استفاده از سنگ های طبیعی مستلزم پرداخت هزینه بالا است، سنگ‌های طبیعی، به‌ویژه انواع مرمر، گرانیت و سنگ‌های خاص، نسبت به مصالح دیگر هزینه اولیه بیشتری دارند. همچنین استخراج، فرآوری، حمل‌ونقل و نصب سنگ‌های طبیعی هزینه‌بر بوده، که ممکن است برای برخی پروژه‌ها از نظر اقتصادی چالش‌برانگیز باشد.
از طرفی سنگ‌های طبیعی به دلیل چگالی و وزن بالا، نیاز به زیرساخت‌های مقاوم و تقویت‌شده دارند و استفاده از سنگ در نماهای مرتفع یا ساختارهای مدرن، نیازمند محاسبات مهندسی دقیق و سیستم‌های نگهدارنده قوی است.برخی از سنگ‌های طبیعی، مانند مرمر و تراورتن، نسبت به لک، اسیدها و ضربه حساس هستند و نیاز به نگهداری و محافظت ویژه دارند.
استفاده از پوشش‌های محافظ و روش‌های نگهداری مناسب برای افزایش دوام و حفظ زیبایی سنگ ضروری است. وزن بالا و شکنندگی سنگ‌های طبیعی، حمل‌ونقل آن‌هارا نیازمند به بسته‌بندی و جابه‌جایی دقیق می کند.
نصب سنگ‌های طبیعی، به‌ویژه در پروژه‌های بزرگ، نیاز به نیروی کار متخصص و ابزارهای پیشرفته دارد که ممکن است مجددا هزینه‌ها را افزایش دهد. برخلاف سنگ‌های مصنوعی، سنگ‌های طبیعی دارای تنوع رنگ و بافت غیرقابل پیش‌بینی هستند که ممکن است هماهنگی کامل آن در یک پروژه دشوار باشد.
در برخی موارد، یافتن تکه‌های سنگ یکدست و هماهنگ برای پروژه‌های خاص، زمان‌بر و پرهزینه است . امروزه، مصالح مصنوعی مانند سرامیک، کوارتز و بتن‌های پیشرفته، گزینه‌هایی با ظاهر مشابه سنگ طبیعی، وزن کمتر و قیمت مناسب‌تر ارائه می‌دهند.این مصالح مصنوعی، برخی از مشکلات نگهداری و هزینه را کاهش داده و در برخی پروژه‌ها جایگزین برای سنگ‌های طبیعی محسوب می‌شوند مه موضوع رقابت با آنها خود چالش بزرگی برای سنگ طبیعی است.
اما باوجود این چالش‌ها، استفاده از سنگ‌های طبیعی همچنان به دلیل زیبایی، دوام و ارزش ماندگار آنها در معماری و ساختمان‌سازی پرطرفدار است. انتخاب هوشمندانه نوع سنگ، توجه به پایداری زیست‌محیطی و استفاده از روش‌های مدرن در نصب و نگهداری، می‌تواند بسیاری از این چالش‌ها را کاهش دهد.
نقش منابع انسانی در آینده معدن کاری چیست؟
با پیشرفت فناوری و تغییرات زیست‌محیطی و اقتصادی، منابع انسانی در صنعت معدنکاری نقش حیاتی‌تری پیدا می‌کند. آینده معدنکاری به نیروی کار متخصص، دیجیتالی شدن، پایداری زیست‌محیطی و ایمنی وابسته است.
اتوماسیون و هوش مصنوعی در حال تغییر روش‌های استخراج و بهره‌برداری هستند، بنابراین نیروی انسانی باید به مهارت‌های فنی و دیجیتال مجهز شود.مهارت‌هایی مانند تحلیل داده، روباتیک، اینترنت اشیا (IoT) و هوش مصنوعی در معدنکاری هوشمند آینده ضروری خواهند بود.
آموزش‌های فنی در زمینه کار با ماشین‌آلات خودکار و سیستم‌های نظارتی پیشرفته اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. پیشرفت فناوری‌های معدنی باعث کاهش خطرات فیزیکی در معادن خواهد شد با وجودی که همچنان نظارت بر ایمنی کارگران ضروری است و همچنین کاهش نیاز به کارگران در محیط‌های پرخطر و استفاده از سیستم‌های کنترل از راه دور، ایمنی را افزایش میدهد. بنابراین نیروی انسانی در آینده معدنکاری باید درک بهتری از مدیریت منابع طبیعی، بازیافت و کاهش اثرات زیست‌محیطی داشته باشد.مهندسان و کارشناسان معدن نیازمند آموزش در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر، کاهش مصرف آب و کنترل آلودگی خواهند بود و افزایش آگاهی کارکنان درباره قوانین زیست‌محیطی و اجتماعی در مدیریت مسئولانه معادن تأثیرگذار است.
با افزایش خودکارسازی، برخی مشاغل سنتی معدنی کاهش یافته و مشاغل جدیدی در زمینه تحلیل داده، مدیریت هوشمند معادن و فناوری‌های پیشرفته ایجاد خواهند شد.
نیروی انسانی باید انعطاف‌پذیری بیشتری در یادگیری مهارت‌های جدید داشته باشد تا با تغییرات صنعت همگام شود.ایجاد برنامه‌های آموزشی و مهارت‌آموزی مستمر برای تربیت نسل جدیدی از متخصصان معدن ضروری خواهد بود. از آنجاییکه معدنکاری به سمت همکاری‌های بین‌المللی برای بهبود بهره‌وری و مدیریت بهتر منابع انسانی حرکت می‌کند ایجاد شبکه‌های آموزشی و تبادل تجربه بین کشورها می‌تواند به توسعه بهتر نیروی کار و انتقال دانش فنی کمک کند.
کارگران معدن باید با فرهنگ‌های کاری متنوع و تکنیک‌های استاندارد جهانی آشنا شوند.در آینده، نیروی انسانی همچنان نقش کلیدی در معدنکاری خواهد داشت، اما این نقش از کار فیزیکی به سمت مدیریت فناوری، نوآوری، ایمنی و توسعه پایدار تغییر خواهد کرد. و ایم مسئله، سرمایه‌گذاری در آموزش، مهارت‌آموزی و دیجیتالی‌سازی نیروی کار برای موفقیت معادن آینده را ضروری می نماید
جایگاه دانشگاه، تشکل‌ها و نقش دولت در آینده معدنکاری چیست؟
برای توسعه پایدار و پیشرفت معدنکاری، دانشگاه‌ها، تشکل‌های صنفی و دولت باید با یکدیگر همکاری کنند. هر یک از این نهادها نقش حیاتی در ارتقای مهارت‌های نیروی انسانی، توسعه فناوری و بهبود قوانین و سیاست‌های معدنی دارند.
دانشگاه‌ها مرکز اصلی آموزش، پژوهش و نوآوری در حوزه معدنکاری هستند. از مهم‌ترین نقش‌های آنها می توان به تربیت نیروی انسانی متخصص، ارائه برنامه‌های آموزشی به‌روز در زمینه معدنکاری دیجیتال، اتوماسیون، هوش مصنوعی و مدیریت محیط‌زیستی و توسعه دوره‌های مهارتی و کارآموزی در همکاری با معادن و صنایع مرتبط اشاره کرد.
پژوهش در حوزه فناوری‌های جدید استخراج، فرآوری و کاهش اثرات زیست‌محیطی، توسعه مدل‌های هوشمند مدیریت معادن با استفاده از داده‌کاوی و یادگیری ماشین جزو موضوعات مهم تحقیق و توسعه (R&D) بوده که دانشگاه ها می توانند بدان بپردازند، همچنین ایجاد مراکز نوآوری و استارتاپ‌های معدنی، حمایت از ایده‌های جدید و کارآفرینی در حوزه معدنکاری هوشمند و همکاری با صنعت برای ایجاد مراکز تحقیقاتی مشترک را می توان جزو دیگر نقش های دانشگاه دانست.
تشکل‌های صنفی و انجمن‌های تخصصی پل ارتباطی میان دانشگاه، صنعت و دولت هستند و وظایفی مانند همکاری در تدوین استانداردهای فنی و ایمنی(مشارکت در تدوین دستورالعمل‌های ایمنی، بهره‌وری و کاهش مصرف انرژی و نظارت بر بهبود کیفیت فرآیندهای معدنکاری و حمایت از فناوری‌های جدید)، حمایت از حقوق معدنکاران و ارتقای مهارت‌ها از طریق برگزاری دوره‌های آموزشی، همایش‌ها و کارگاه‌های تخصصی برای ارتقای مهارت‌های نیروی کار و دفاع از حقوق معدنکاران و تلاش برای ایجاد شرایط کاری بهتر و توسعه همکاری‌های بین‌المللی و شبکه‌سازی و تسهیل ارتباط بین شرکت‌های معدنی و سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی و ایجاد پل ارتباطی میان دانشگاه‌ها و شرکت‌های فعال در حوزه معدن را بر عهده دارند.
دولت به عنوان سیاست‌گذار اصلی صنعت و معدن، نقش کلیدی در حمایت، نظارت و توسعه پایدار این حوزه دارد. از مهم‌ترین اقدامات دولت می توان به سیاست‌گذاری و نظارت بر توسعه پایدار معادن، تدوین و اجرای قوانین زیست‌محیطی برای کاهش اثرات مخرب استخراج معادن، وضع مشوق‌های مالیاتی و حمایتی برای استفاده از فناوری‌های سبز و پایدار، حمایت از آموزش و تحقیق و توسعه (R&D)تخصیص بودجه به پروژه‌های تحقیقاتی مرتبط با معدنکاری هوشمند و دیجیتال سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های آموزشی و توسعه مهارت‌های نیروی کار و ایجاد بستر مناسب برای سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی، تسهیل فرآیندهای اخذ مجوز و قوانین حمایتی برای سرمایه‌گذاری در معادن و حمایت از معادن کوچک و متوسط برای افزایش بهره‌وری و اشتغال‌زایی اشاره کرد.
معدنکاری پایدار چه مفهومی دارد و چگونه می‌تواند به حفاظت از محیط زیست کمک کند؟
معدنکاری پایدار رویکردی است که با کاهش اثرات منفی زیست‌محیطی، بهره‌برداری مسئولانه از منابع، و ارتقای مزایای اجتماعی و اقتصادی همراه است.
این مفهوم در واقع بر مدیریت بهینه منابع معدنی، کاهش آلاینده‌ها و بازسازی محیط زیست پس از استخراج تأکید دارد. و با اجرای برنامه‌های بازسازی و احیای زمین‌های تخریب‌شده پس از استخراج، کاشت درختان، بازسازی پوشش گیاهی و ایجاد زیستگاه‌های جدید برای جبران تخریب محیط‌زیست، استفاده از روش‌های معدنکاری کم‌اثر مانند استخراج زیرزمینی به جای استخراج روباز، بازیافت و تصفیه آب در فرآیندهای معدنی برای کاهش مصرف منابع آبی، کنترل ورود مواد سمی و فلزات سنگین به منابع آب زیرزمینی و رودخانه‌ها، استفاده از فناوری‌های جدید در تصفیه پساب‌های معدنی برای کاهش آلودگی، استفاده از تجهیزات و ماشین‌آلات الکتریکی و انرژی‌های تجدیدپذیر برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی، اجرای فرایندهای بهره‌وری انرژی در کارخانه‌های فرآوری مواد معدنی، توسعه سیستم‌های مدیریت کربن و کاهش انتشار CO₂ در معادن، استفاده از فناوری‌های بازیافت مواد معدنی برای کاهش استخراج مواد خام، کاهش تولید پسماندهای معدنی و استفاده مجدد از باطله‌های معدنی در صنایع دیگر، جایگزینی روش‌های استخراج سنتی با فناوری‌های کم‌هزینه و دوستدار محیط‌زیست، پیروی از کنوانسیون‌های بین‌المللی زیست‌محیطی برای بهره‌برداری مسئولانه از معادن، همکاری با دولت‌ها، سازمان‌های زیست‌محیطی و جوامع محلی برای اجرای پروژه‌های پایدار، شفاف‌سازی فرآیندهای استخراج و گزارش‌دهی زیست‌محیطی برای اطمینان از اجرای تعهدات زیست‌محیطی به حفاظت از محیط زیست کمک می کند.
باید بدانیم معدنکاری پایدار یک انتخاب نیست بلکه یک ضرورت برای حفظ محیط زیست و منابع طبیعی آینده است و همکاری شرکت‌های معدنی، دولت‌ها و جوامع محلی برای اجرای سیاست‌های پایدار، کلید موفقیت معدنکاری دوستدار محیط زیست خواهد بود. معدنکاری پایدار یعنی استخراج با کمترین آسیب و بیشترین مسئولیت.
